Επιμέλεια κειμένου: Μιχαλόπουλος Φίλιππος,
Οικονομολόγος, M.Sc.
Η Κοινωνική Οικονομία αναφέρεται στο σύνολο των οικονομικών και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, οι οποίες αναλαμβάνονται από νομικά πρόσωπα, όπως κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις, ΜΚΟ, ιδρύματα κ.ά., με στόχο το συλλογικό οικονομικό και κοινωνικό συμφέρον αλλά και τη διασφάλιση του συλλογικού συμφέροντος των ίδιων των μελών των κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων, ΜΚΟ κ.τ.λ.
Η εφαρμογή της Κοινωνικής Οικονομίας βασίζεται:
- Στην απασχόληση ευπαθών και ευάλωτων κοινωνικά ομάδων.
- Στην επανεπένδυση των κερδών σε σκοπούς της επιχείρησης με έμφαση στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.
- Στον κοινωνικού χαρακτήρα καταστατικό σκοπό.
- Στην περιορισμένη διανομή κερδών βάσει της συμβολής των εργαζομένων στο έργο και τις υπηρεσίες της κοινωνικής επιχείρησης και όχι βάσει της συμβολής τους στο μετοχικό κεφάλαια.
Οι επιχειρήσεις, λοιπόν, του Τρίτου Τομέα της Οικονομίας καλούνται να λειτουργήσουν σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο πολιτικό-κοινωνικό-οικονομικό περιβάλλον και να καλύψουν ένα ευρύ φάσμα ανθρώπινων και κοινωνικών αναγκών, που βρίσκονται εκτός της συμβατικής αγοράς αγαθών και υπηρεσιών. Εν μέσω της παγκόσμιας αυτής κρίσης, είναι ιδιαίτερα σημαντική η κατανόηση της μεγάλης σημασίας της Κοινωνικής Οικονομίας για τη διατήρηση της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής, καθώς και της επιχειρηματικής δραστηριότητας.
Κοινή διαπίστωση είναι ότι οι δραστηριότητες του τομέα της κοινωνικής οικονομίας δεν είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένες, όσον αφορά την Ελλάδα, ενώ οι οποιεσδήποτε προσπάθειες που γίνονται τα τελευταία χρόνια από διάφορους φορείς προσκρούουν, μεταξύ άλλων, στην έλλειψη ενός κατάλληλου και ευέλικτου πλαισίου για τη θεσμική, διοικητική και χρηματοδοτική στήριξη των πρωτοβουλιών που αναλαμβάνονται στον τομέα αυτό.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμη και η ιδέα ότι οι διάφορες πρωτοβουλίες «μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα» (που αναπτύσσονται τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα) συνιστούν ένα «διακριτό τομέα», δεν συναντιέται συχνά στην ελληνική σκέψη. Γενικότερα, η ελληνική κοινωνία στο σύνολό της εξακολουθεί να εντάσσει τέτοιου τύπου πρωτοβουλίες σε μια «φιλανθρωπικού χαρακτήρα» προσέγγιση. Αυτό επιβεβαιώνεται επίσης από το γεγονός ότι ο τομέας αυτός δεν εμφανίζεται σε καμία από τις επίσημες στατιστικές ως διακριτή κατηγορία.
Γενικά, η κοινωνική οικονομία μπορεί να αναπτυχθεί σε οποιονδήποτε τομέα της ευρύτερης οικονομίας. Στα πλαίσια όμως του σκοπού της κοινωνικής οικονομίας θα κάνουμε μια ομαδοποίηση και ανάλυση των κυριότερων τομέων που μπορεί αυτή να εφαρμοστεί. Οι κυριότεροι τομείς που μπορεί να αναπτυχθεί η κοινωνική οικονομία είναι:
Α. ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΟΜΕΝΗ ΓΕΩΡΓΙΑ
Μία νέα μορφή γεωργικής εκμετάλλευσης, η Κοινωνικά Υποστηριζόμενη Γεωργία (CSA), έρχεται σαν εναλλακτική πρόταση στην παραγωγή και διάθεση των αγροτικών προϊόντων στην αγορά. Εμφανίζει μεγάλο ενδιαφέρον σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς οι αγρότες και οι καταναλωτές αναπτύσσουν στενή συνεργασία βασισμένη στην αμοιβαία εμπιστοσύνη. Είναι ένα σχετικά νέο κοινωνικοοικονομικό μοντέλο παραγωγής τροφίμων, πώλησης και διανομής, αγροτικών προϊόντων.
Η Κοινωνική Γεωργία έχει μέγιστο σκοπό τη δημιουργία οικολογικών και κοινωνικά δίκαιων καλλιεργειών. Οι παραγωγοί οφείλουν να χτίσουν το οικοδόμημα της εμπιστοσύνης προς τους καταναλωτές, οι οποίοι έχουν τη δυνατότητα να συνεισφέρουν στη διαδικασία της παραγωγής σε μια γεωργική εκμετάλλευση. Είτε με το να χρηματοδοτήσουν εξ αρχής τον προϋπολογισμό μιας γεωργικής εκμετάλλευσης για το σύνολο της παραγωγικής περιόδου, είτε με το να συμμετέχουν ενεργά στις διαδικασίες της καλλιέργειας. Έτσι, προμηθεύονται γεωργικά προϊόντα σε τακτά χρονικά διαστήματα και συναποφασίζουν για το ποια προϊόντα ενδιαφέρουν, ποια καλλιεργητική μέθοδος θα εφαρμοστεί και σε ποια τιμή πώλησης, καθότι εξαλείφεται το κόστος διανομής. Αυτό το είδος ρύθμισης ονομάζεται επιμερισμός σοδειάς ή σύστημα καλαθιού.
Τα τρόφιμα είναι παραγόμενα σύμφωνα με τις αρχές της βιολογικής γεωργίας ή ακόμα και της βιοδυναμικής (μορφή βιολογικής γεωργίας με έμφαση στις κοσμικές δυνάμεις). Η Κοινωνική Γεωργία εστιάζει συνήθως σε ένα σύστημα εβδομαδιαίας διανομής λαχανικών, ενίοτε λουλουδιών, φρούτων, βοτάνων αλλά ακόμα και γάλακτος ή ροϊόντων κρέατος σε κάποιες περιπτώσεις. Οι παραγωγοί διασφαλίζουν τους απαραίτητους πόρους τόσο για τις καλλιεργητικές τους δραστηριότητες, όσο και για τη διαβίωσή τους χωρίς μεσάζοντες. Το σημαντικό είναι ότι τα τρόφιμα είναι υψηλής προστιθέμενης αξίας και συνάδουν με την εποχικότητα, έτσι ο καταναλωτής τρώει πάντα φρέσκα και στην ώρα τους τρόφιμα όλο γεύση και ποιότητα.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΑΓΡΟΚΤΗΜΑΤΑ
Σκοπός των κοινωνικών αγροκτημάτων είναι να προσφέρουν την δυνατότητα σε πολίτες, οι οποίοι είναι άνεργοι ή χαμηλοσυνταξιούχοι, να καλλιεργούν τα δικά τους προϊόντα. Για παράδειγμα μπορούν να μετατραπούν εγκαταλειμμένα αγροτεμάχια σε μικρούς κοινωνικούς λαχανόκηπους, η χρήση των οποίων μπορεί να παραχωρηθεί σε ευαίσθητες κοινωνικά ομάδες.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΛΑΧΑΝΟΚΗΠΟΙ
Δημοτικοί ή αστικοί λαχανόκηποι είναι μικρά τεμάχια γης μέσα ή γύρω από τις πόλεις, παραχωρημένα εκ μέρους της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, έναντι συμβολικού ή όχι ενοικίου στους κατοίκους της περιοχής, για να καλλιεργήσουν τα δικά τους λαχανικά και φρούτα.
Οι κοινωνικοί λαχανόκηποι μπορεί επίσης να είναι παραχωρημένες εκτάσεις είτε από δήμους είτε από ιδιώτες σε διάφορους κοινωνικούς φορείς οι οποίοι σε συνεργασία με εργαζόμενους σε κοινωφελείς σκοπούς και εθελοντές τις καλλιεργούν με σκοπό τη διάθεση των προϊόντων σε οργανώσεις ή συλλόγους με φιλανθρωπικό έργο (κοινωνικά παντοπωλεία, συσσίτια) ή ιδιώτες που έχουν πραγματική ανάγκη.
Η παραχώρηση των εκτάσεων γίνεται από τους Δήμους σε μεμονωμένους δημότες, με σκοπό την καλλιέργειά τους με εποχικά κηπευτικά ή αρωματικά φυτά για δική τους χρήση. Η επιλογή των δικαιούχων συνήθως γίνεται με κοινωνικά και οικονομικά κριτήρια, δηλαδή προηγούνται οι άνεργοι, οι πολύτεκνοι και πολίτες με χαμηλά ή μηδαμινά εισοδήματα. Οι καλλιεργητές λαμβάνουν τακτικά οδηγίες και συμβουλές από τους γεωπόνους των δήμων.
Οι κοινωνικοί λαχανόκηποι μπορεί να παραχωρηθούν εκτός από τους φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και από ιδιώτες που έχουν ακαλλιέργητες εκτάσεις συνήθως εντελώς δωρεάν. Υπεύθυνοι για την καλλιέργεια είναι ως επί το πλείστον εργαζόμενοι σε προγράμματα κοινωφελούς εργασίας αλλά και εθελοντές. Τα παραγόμενα προϊόντα, στην πλειοψηφία τους, διατίθενται δωρεάν σε οικονομικά και κοινωνικά αδύναμες ομάδες ανθρώπων, όπως για παράδειγμα σε γηροκομεία, ορφανοτροφεία και άπορους.
Απαραίτητη προϋπόθεση και στις δύο περιπτώσεις είναι η καλλιέργεια των λαχανικών σύμφωνα με τις αρχές και τους κανόνες της βιολογικής γεωργίας.
Οφέλη - Πλεονεκτήματα
Τα θετικά του κοινοτικού κήπου σύμφωνα με την Αμερικανική Ένωση Κοινοτικής Κηπευτικής είναι τα εξής:
- Βελτιώνει την ποιότητα ζωής των κατοίκων που βρίσκονται στον κήπο.
- Αποτελεί καταλύτη για κοινοτική ανάπτυξη και ανάπτυξη των γειτονιών.
- Ενθαρρύνει την κοινωνική αλληλεγγύη.
- Ενθαρρύνει την αυτονομία.
- Ομορφαίνει τις γειτονιές.
- Παράγει θρεπτικό φαγητό.
- Μειώνει τον οικογενειακό προϋπολογισμό για το φαγητό.
- Δημιουργεί ευκαιρίες για αναψυχή, άσκηση, θεραπεία και εκπαίδευση.
- Μειώνει την εγκληματικότητα.
- Διατηρεί πράσινους χώρους.
- Δημιουργεί ευκαιρίες εισοδήματος και οικονομικής ανάπτυξης.
- Μειώνει τη ζέστη της πόλης από τους δρόμους και τα γκαράζ.
- Παρέχει ευκαιρίες για διασυνδέσεις διαφόρων γενεών και πολιτισμών.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΙ ΔΙΑΘΕΣΗΣ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ
Ο πρωτογενής τομέας είναι η βάση της πραγματικής οικονομίας, δηλαδή τα πιο άμεσα αγαθά που χρειάζεται η κοινωνία. Ορισμένα από αυτά τα βασικά αγαθά δε χρειάζονται δύσκολες και περίπλοκες διαδικασίες να παραχθούν. Για παράδειγμα, τα όσπρια και οι πατάτες, χρησιμοποιώντας και τη σύγχρονη τεχνολογία μπορούν σχετικά εύκολα να παραχθούν και υπάρχουν πολλά διαθέσιμα ακαλλιέργητα αγροκτήματα που ανήκουν στους δήμους αλλά και σε ιδιώτες που μπορούν να τα διαθέσουν στους δήμους εθελοντικά ή έναντι μικρού τιμήματος, από τη στιγμή που μένουν για χρόνια ακαλλιέργητα. Σε ότι αφορά τη διάθεση αυτών των προϊόντων μπορούν να συσταθούν διάφοροι κοινωνικοί συνεταιρισμοί, οι οποίοι μπορούν να αναπτύξουν και ειδικές καλλιέργειες με ποιοτικά προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας. Τέλος, το εγχείρημα αυτό μπορεί να συμβάλλει στη στροφή προς την αγροτική οικονομία, νέων ανθρώπων και επιστημόνων, δίνοντας στο επάγγελμα του αγρότη ιδιαίτερη σημασία και νέο κοινωνικό περιεχόμενο.
Β. ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΙ
ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ - ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΙ
Οι Κοινωνικές Επιχειρήσεις μπορούν να προκύψουν σε οποιοδήποτε τομέα της οικονομίας, εφόσον προάγουν το συλλογικό συμφέρον, την κοινωνική ευημερία, την τοπική ανάπτυξη και την απασχόληση. Παγκοσμίως, έχουν αναπτυχθεί σε διάφορους τομείς, όπως αυτών της υγείας, της παιδείας, του πολιτισμού, της κοινωνικής αλληλεγγύης, της προστασίας του περιβάλλοντος και της πράσινης ανάπτυξης, των συνεταιριστικών τραπεζών κ.ά. Οι κοινωνικοί συνεταιρισμοί μπορούν να είναι παραγωγικοί, καταναλωτικοί, προμηθευτικοί, πιστωτικοί, μεταφορικοί και τουριστικοί.
Γενικότερα, υπάρχουν 3 κατηγορίες κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων που μπορούν να προκύψουν:
- οι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις «Ένταξης».
- οι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις «Κοινωνικής Φροντίδας».
- οι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις «Συλλογικού & Παραγωγικού Σκοπού».
Η πρώτη αφορά την ένταξη στην οικονομική και κοινωνική ζωή των ατόμων που ανήκουν στις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού, όπως άτομα με αναπηρίες, εξαρτημένα ή απεξαρτημένα από ουσίες άτομα, οροθετικοί, φυλακισμένοι ή αποφυλακισμένοι και ανήλικοι παραβάτες. Η δεύτερη αφορά την παραγωγή και παροχή προϊόντων και υπηρεσιών κοινωνικού-προνοιακού χαρακτήρα που απευθύνονται σε συγκεκριμένες ομάδες πληθυσμού, όπως ηλικιωμένοι, παιδιά, άτομα με αναπηρία και άτομα με χρόνιες παθήσεις. Η τρίτη και τελευταία κατηγορία αναφέρεται στην παραγωγή προϊόντων και παροχή υπηρεσιών σε τομείς όπως ο πολιτισμός, το περιβάλλον, η οικολογία, η εκπαίδευση, οι παροχές κοινής ωφέλειας, η αξιοποίηση τοπικών προϊόντων, η διατήρηση παραδοσιακών δραστηριοτήτων και επαγγελμάτων κ.ά. που προάγουν το τοπικό και συλλογικό συμφέρον, την προώθηση της απασχόλησης, την ενδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής και της τοπικής ή περιφερειακής ανάπτυξης.
Στις δραστηριότητες των συνεταιρισμών περιλαμβάνονται ιδίως:
- Η κοινή οργάνωση παραγωγής.
- Η προμήθεια αγαθών για την κάλυψη επαγγελματικών, βιοτικών και άλλων αναγκών των μελών τους.
- Η παροχή στα μέλη τεχνικής ή οργανωτικής βοήθειας για την αύξηση ή βελτίωση της παραγωγής τους.
- Η μεταποίηση ή διάθεση προϊόντων των μελών τους.
- Η παροχή δανείων, εγγυήσεων ασφαλειών ή άλλων οικονομικών διευκολύνσεων στα μέλη τους.
- Η επαγγελματική, συνεταιριστική και πολιτιστική εκπαίδευση.
- Η ικανοποίηση κοινωνικών και πολιτιστικών αναγκών.
A. Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί Παραγωγικού Σκοπού & Μεταποίησης
Στόχος τους είναι να προάγουν το τοπικό και συλλογικό συμφέρον, την προώθηση της απασχόλησης, την ενδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής και της τοπικής ή περιφερειακής ανάπτυξης. Σε αυτές, αναμένεται να δραστηριοποιηθούν περισσότεροι άνεργοι νέοι επιστήμονες οι οποίοι μπορούν να προσφέρουν τα μέγιστα στην παραγωγή τοπικών προϊόντων και στην παροχή υπηρεσιών σε τομείς, όπως ο πολιτισμός, το περιβάλλον, η οικολογία, η εκπαίδευση, οι παροχές κοινής ωφέλειας, η αξιοποίηση τοπικών προϊόντων, η διατήρηση παραδοσιακών δραστηριοτήτων και επαγγελμάτων κ.ά.
Οι Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί μπορούν να αναπτύξουν οποιεσδήποτε δραστηριότητες, καλύπτοντας ολόκληρο το φάσμα της παραγωγής, της μεταποίησης αλλά και της εμπορίας αγροτικών προϊόντων, καταναλωτικών προϊόντων, κτηνοτροφικών προϊόντων, προμήθειας και εμπορίας γεωργικών εφοδίων, καθώς και της κατασκευής, προμήθειας και εμπορίας μέσων αγροτικής παραγωγής και παροχής υπηρεσιών κ.ά.
B. Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί - Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας & Ανακύκλωση
Οι Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί που δραστηριοποιούνται στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (όπως η αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας μέσω φωτοβολταϊκών συστημάτων, της αιολικής ενέργειας μέσω κατασκευής αιολικών πάρκων κτλ) είναι μία από τις πιο ελπιδοφόρες εφαρμογές της κοινωνικής οικονομίας, τόσο διότι η ενεργή συμμετοχή των πολιτών είναι καθοριστικός παράγοντας για την αντιστροφή των καταστροφικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής παγκοσμίως, αλλά και γιατί ο συνδυασμός του συστήματος των εγγυημένων τιμών με το συνεταιριστικό μοντέλο και τα σωστά χρηματοδοτικά εργαλεία, μπορούν να αποτελέσουν μια ρεαλιστική απάντηση στην κλιμακούμενη οικονομική κρίση και δίοδο ανάκαμψης των τοπικών οικονομιών.
Αυτή η στρατηγική θα είναι προς όφελος της κοινωνίας, διότι θα μπορούν να διαμορφωθούν εκατομμύρια θέσεις εργασίας και βιώσιμες οικονομικές δραστηριότητες σε τοπικό επίπεδο, με αποκεντρωμένα συστήματα και με τη συμμετοχή κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων παραγωγής ενέργειας.
Επίσης, υπάρχουν Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί που δραστηριοποιούνται στην «Διαχείριση απορριμμάτων, αποβλήτων και υδάτινων πόρων». Πιο συγκεκριμένα, μέσω των επιχειρήσεων αυτών επιτυγχάνεται η προστασία του περιβάλλοντος από αέριους ρίπους, η αξιοποίηση των ανακυκλώσιμων υλικών για την παραγωγή βιομάζας και βιοαερίου, η αφαλάτωση υπογείων και θαλάσσιων υδάτων, αξιοποίηση επικίνδυνων και μη επικίνδυνων βιομηχανικών αποβλήτων με τη μετατροπή τους σε εναλλακτικό καύσιμο -πρώτη ύλη για άλλες δραστηριότητες και εμπορεύσιμα παραπροϊόντα κ.ά.
Γ. ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ
ΥΓΕΙΑΣ
Στον τομέα της υγείας, έχουμε κοινωνικές επιχειρήσεις και συνεταιρισμούς για τη φροντίδα ηλικιωμένων και ομάδων με ειδικά προβλήματα υγείας. Επίσης, έχουν δημιουργηθεί εταιρείες παροχής υπηρεσιών για προσπελάσιμα συστήματα μεταφορών, όπως εταιρείες ταξί και λεωφορείων, καθώς και τεχνικές εταιρίες με εξειδίκευση στην κατασκευή προσπελάσιμων χώρων (κυρίως για άτομα με ειδικές ανάγκες). Τέλος, δραστηριοποιούνται εταιρείες πληροφορικής - παροχής εξειδικευμένων υπηρεσιών για αναπήρους, ηλικιωμένους, κ.τ.λ.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΙΑΤΡΕΙΑ
Σκοπός των Κοινωνικών Ιατρείων είναι η παροχή πρωτοβάθμιας περίθαλψης και φροντίδας υγείας σε ανασφάλιστους πολίτες, Έλληνες και μετανάστες, και κοινωνικά αποκλεισμένους, άπορους και μακροχρόνια ανέργους, οι οποίοι δεν έχουν τη δυνατότητα να ασφαλιστούν και δεν μπορούν να πληρώσουν το σύνολο του κόστους της θεραπείας τους ή των εξετάσεών τους. Κατά περίπτωση δύναται να εξασφαλίζεται δωρεάν και η δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια περίθαλψη, νοσηλεία και αποκατάσταση.
Οι ιατροί εξετάζουν τους ασθενείς δωρεάν. Επίσης, τα φάρμακα συλλέγονται είτε από δωρεές είτε από πολίτες που μπορούν να προσκομίσουν φαρμακευτικό υλικό το οποίο δε χρειάζονται. Τέλος, οποιοσδήποτε μπορεί να εργαστεί εθελοντικά για τη λειτουργία του εκάστοτε κοινωνικού ιατρείου (για παράδειγμα γραμματειακή υποστήριξη, καθαριότητα χώρου κτλ).
ΠΑΙΔΕΙΑΣ
A. Κοινωνικά Φροντιστήρια
Τα Κοινωνικά Φροντιστήρια απευθύνονται σε μαθητές Γυμνασίου και Λυκείου οι οικογένειες των οποίων, λόγω των δύσκολων οικονομικών συνθηκών που έχουν δημιουργηθεί, δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν στα συγκεκριμένα έξοδα. Στόχος είναι να αντιμετωπιστεί η δύσκολη οικονομική κατάσταση συμβάλλοντας στην άμβλυνση των ανισοτήτων μεταξύ των μαθητών. Τα μαθήματα είναι δωρεάν και απευθύνονται κατά προτεραιότητα σε παιδιά άπορων, άνεργων, πολύτεκνων, μονογονεϊκών και οικονομικά ασθενέστερων οικογενειών.
B. Κοινωνικά Ωδεία
Η μουσική και γενικότερα η τέχνη αποτελούν κοινωνικά αγαθά από τα οποία κανείς δεν πρέπει να αποκλείεται. Καθηγητές μουσικής (κλασσικής, σύγχρονης, παραδοσιακής) προσφέρουν δωρεάν μαθήματα σε όσους δεν έχουν την πρόσβαση στη μουσική παιδεία. Απευθύνεται σε παιδιά που σταμάτησαν τις μουσικές τους σπουδές για οικονομικούς λόγους, αλλά και σε όσους θέλουν να μάθουν κάποιο μουσικό όργανο αλλά δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα.
ΓΡΑΦΕΙΑ ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΣΗΣ
Το Γραφείο Διαμεσολάβησης είναι αυτό στο οποίο θα προσέλθει κάποιος ωφελούμενος για πρώτη φορά και θα υποβάλει τα απαραίτητα δικαιολογητικά έτσι ώστε αν πληροί τις προϋποθέσεις να αποκτήσει την κάρτα απόρου και να προωθηθεί ανάλογα με τις ιδιαίτερες ανάγκες του στις αντίστοιχες δομές.
Σκοπός των γραφείων διαμεσολάβησης είναι η παροχή υπηρεσιών πληροφόρησης σε άπορους, άνεργους και άστεγους κάθε μήνα, σχετικά με τις δομές που μπορούν να απευθυνθούν προκειμένου να ωφεληθούν από τις δράσεις κοινωνικής αλληλεγγύης που υλοποιούνται. Παράλληλα παρέχουν υπηρεσίες διευκόλυνσης στην επικοινωνία τους με τους κρατικούς φορείς σε θέματα που αφορούν την υγεία και την εργασία τους (ΟΑΕΔ, Νοσοκομεία κ.τ.λ.).
ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΧΡΟΝΟΥ
Η Τράπεζα Χρόνου είναι ένα δίκτυο ανταλλαγής υπηρεσιών που υποστηρίζεται από το δικό του εσωτερικό «νόμισμα – χρόνο» ή «νόμισμα – εργασία» Το περιεχόμενο των υπηρεσιών εξισώνεται κι έτσι, για παράδειγμα, μια ώρα μαθήματος Ισπανικών εξισώνεται με μια ώρα φροντίδας του σπιτιού.
Μία κεντρική μονάδα που χρεώνει και πιστώνει τον λογαριασμό χρόνου κάθε μέλους όπως μια τράπεζα κρατάει λογαριασμό των αναλήψεων και καταθέσεων. Η τράπεζα εθελοντικού χρόνου έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και για να στηριχθούν οικογένειες με προβλήματα αλλά και για να αξιοποιήσουν την διάθεση προσφοράς τους οι εθελοντές, άτομα που θέλουν να συνδράμουν το κοινωνικό έργο των οργανώσεων με παροχή υπηρεσιών προς περιθωριοποιημένες οικογένειες από εθελοντική βάση, σε διάφορα σημεία της Ελλάδας.
ΗΘΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ
Η «Ηθική Τράπεζα» (ή Banca Popolare Etica) ιδρύθηκε στην Ιταλία το 1999 από 22 μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς με στόχο όχι το άμεσο υπερκέρδος, αλλά το κοινωνικό όφελος. Η Ηθική Τράπεζα αποτελεί το πλέον ενδεικτικό μοντέλο εναλλακτικής τράπεζας στην Ευρώπη, το οποίο βασίζεται σε μια εν μέρει αντιστροφή των όρων λειτουργίας του παραδοσιακού χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Πρόκειται για ένα χρηματοπιστωτικό ίδρυμα που διέπεται από ηθικές αρχές και λειτουργεί με όρους κοινωνικής ευαισθησίας, χρηματοδοτώντας σχέδια και δραστηριότητες με κοινωνική και περιβαλλοντική στόχευση.
Με απλά λόγια, μια ηθική τράπεζα μοιάζει με κάθε άλλη τράπεζα στη βασική πιστωτική της λειτουργία: δανείζει χρηματικά ποσά τα οποία της επιστρέφονται με τόκο. Ωστόσο, έχει ένα βασικό στοιχείο που τη διαφοροποιεί. Αυτό είναι ότι για να χορηγήσουν ένα δάνειο οι συμβατικές τράπεζες ζητούν αμέσως εγγύηση – ενέχυρο ή υποθήκη. Αντιθέτως, η Ηθική Τράπεζα στρέφει την προσοχή της στη δραστηριότητα που πρόκειται να χρηματοδοτηθεί.
Οφείλουν όμως να πληρούν ένα ελάχιστο σύνολο προϋποθέσεων που σχετίζονται με την κοινωνική αλληλεγγύη, την ανάπτυξη των τοπικών κοινοτήτων, τη δημιουργία θέσεων εργασίας και την προστασία του περιβάλλοντος. Η Ηθική Τράπεζα προωθεί την επένδυση προς μία φιλική προς το περιβάλλον παραγωγή ή σε δραστηριότητες ανάδειξής του, σε επιχειρήσεις κοινωφελούς εργασίας και σκοπού, όπως συνεταιρισμούς βιολογικών προϊόντων, projects ενεργειακής οικονομίας, δίκτυα αλληλέγγυου εμπορίου, κοινότητες επανένταξης, εκπαιδευτικά προγράμματα κ.ά.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΞΕΝΩΝΕΣ
Σκοπός των κοινωνικών ξενώνων είναι η παροχή στέγης, διατροφής και ηθικής στήριξης σε άτομα τα οποία αδυνατούν είτε πρόσκαιρα είτε μόνιμα να παραμείνουν στο οικογενειακό τους περιβάλλον ή στα σπίτια τους για οποιονδήποτε λόγο.
Απώτερος σκοπός τους είναι να βοηθήσουν ανθρώπους, οι οποίοι βρίσκονται σε παραγωγική ηλικία, να επανενταχθούν στην κοινωνία σε σύντομο χρονικό διάστημα, καθώς επίσης και να υποστηρίξουν ηλικιωμένα άτομα ή άτομα κλονισμένης υγείας ώστε να ενταχθούν κατά τρόπο ομαλό σε ειδικευμένα κέντρα, όπως για παράδειγμα σε γηροκομεία.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΑ
Σκοπός των κοινωνικών εστιατορίων είναι η παροχή διατροφής σε αστέγους, άνεργους, απόρους και αναξιοπαθούντες.
Δ. ΕΜΠΟΡΙΟ
ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΑΝΤΟΠΩΛΕΙΑ - ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΑΤΗΡΙΑ
Ο θεσμός του «Κοινωνικού Παντοπωλείου» και των «Κοινωνικών Πρατηρίων» ξεκίνησε με πρωτοβουλία του Δήμου Αθηναίων και έχει επεκταθεί και σε πολλές άλλες περιοχές στην Ελλάδα. Τα κοινωνικά παντοπωλεία είναι υπηρεσία παροχής ειδών πρώτης ανάγκης για τη σίτιση και την ένδυση απόρων κατοίκων. Παρέχειδωρεάν είδη παντοπωλείου, τρόφιμα, απορρυπαντικά, κατεψυγμένα προϊόντα, ρούχα, είδη οικιακού εξοπλισμού, παιχνίδια, βιβλία κ.α. σε οικογένειες που αντιμετωπίζουν σοβαρά οικονομικά προβλήματα. Τα παρεχόμενα είδη και αγαθά αυτά προσφέρονται από ιδιώτες, κοινωνικούς φορείς, ακόμη κι από σουπερμάρκετ και γίνονται κάθε είδους ανταλλαγές.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΦΑΡΜΑΚΕΙΑ
Τα κοινωνικά φαρμακεία παρέχουν σε ωφελούμενα άτομα (άστεγους, άπορους και άνεργους) δωρεάν φάρμακα, υγειονομικό υλικό και παραφαρμακευτικά προϊόντακάθε μήνα σε κάθε περιοχή που λειτουργεί. Προκειμένου να εξασφαλίσει τη σταθερή του τροφοδοσία με τα απαραίτητα φάρμακα, τα Κοινωνικά Φαρμακεία συνεργάζονται με φαρμακοβιομηχανίες και τοπικούς φαρμακευτικούς συλλόγους, καθώς και μέσω της συμμετοχής και κινητοποίησης συλλογικών φορέων και πολιτών.
Ε. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΠΡΑΣΙΝΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
Η ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας αποτελεί διέξοδο για τους άνεργους, συμβάλλει στην βιώσιμη ανάπτυξη της τοπικής οικονομίας προς όφελος της κοινωνίας και του περιβάλλοντος, την κάλυψη των μεγάλων κοινωνικών και περιβαλλοντικών ελλείψεων.
Η «πράσινη απασχόληση» συμβάλλει στη διατήρηση ή/και στην αποκατάσταση του περιβάλλοντος. «Πράσινες θέσεις εργασίας» είναι λοιπόν εκείνες που προστατεύουν τα οικοσυστήματα και τη βιοποικιλότητα, που συμβάλλουν στην ορθολογική χρήση της ενέργειας και των φυσικών πόρων, που μειώνουν την κατανάλωση νερού, που οδηγούν σε μια οικονομία χαμηλής έντασης άνθρακα και περιορίζουν την παραγωγή αποβλήτων και ρύπων.
Τα επαγγέλματα αυτά μπορεί να εντάσσονται και στο πλαίσιο της «Κοινωνικής Οικονομίας», στο χώρο δηλαδή της οικονομίας που βρίσκεται ανάμεσα στον ιδιωτικό και το δημόσιο τομέα και στον οποίο διεξάγονται οικονομικές δραστηριότητες με κοινωνικούς σκοπούς και στόχους. Τα «πράσινα επαγγέλματα» αναπτύσσονται στους τομείς της διαχείρισης και προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων, της εξοικονόμησης ενέργειας, της ανακύκλωσης, της βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας, του οικοτουρισμού, των καθαρών τεχνολογιών κ.ά.
Σήμερα υπάρχουν άνεργοι που έχουν πολλές φορές υψηλή εξειδίκευση, όπως οι εργαζόμενοι στο χώρο του μετάλλου, απόφοιτοι πανεπιστημίων, επιστημονικό και τεχνικό προσωπικό, που θα μπορούσαν να επανενταχθούν στην οικονομία μέσα από οικονομικές δραστηριότητες που βοηθούν στην απεξάρτηση της χώρας από τα ορυκτά καύσιμα, στην αναβάθμιση της αγροτικής παραγωγής για κάλυψη διατροφικών αναγκών, την οικολογική αναγέννηση των πόλεων, την ενίσχυση των κοινωνικών δομών και κοινωνικών υπηρεσιών.
Πράσινες μορφές οικονομίας μπορούν να εντάξουν στην εργασία πολλές ειδικότητες (πχ εργαζόμενους μετάλλου, τεχνικούς, επιστήμονες, αλλά και απλούς εργαζόμενους) μέσω της δημιουργίας κοινωνικών συνεταιρισμών παραγωγής ενέργειας από Ανανεώσιμες Πηγές ή της ενεργειακής αναβάθμισης των κτιρίων ώστε να περιοριστεί η ενεργειακή φτώχεια, οι δαπάνες των νοικοκυριών σε θέματα ενέργειας, η επιβάρυνση του περιβάλλοντος, καθώς και η συνεισφορά των καυσίμων στα δημοσιονομικά προβλήματα.
Στον τομέα του περιβάλλοντος και της πράσινης ανάπτυξης έχουν συσταθεί επιχειρήσεις δασοπροστασίας, ανάπτυξης και διαχείρισης οικότοπων και οικοσυστημάτων, οικοτουρισμού και υπαίθριων δραστηριοτήτων, επιχειρήσεις παραγωγής ήπιων μορφών ενέργειας, αγροτικοί/οικοτεχνικοί/αγροτουριστικοί συνεταιρισμοί, επιχειρήσεις διαχείρισης αποβλήτων και υδάτων, επιχειρήσεις βιολογικών-οικολογικών προϊόντων, αλιευτικές επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών και προϊόντων εστίασης και catering, επιχειρήσεις που λειτουργούν ως κέντρα δημιουργικής απασχόλησης, φιλοξενίας και ψυχαγωγίας παιδιών, ηλικιωμένων, ΑμΕΑ, κ.ά.
ΣΤ. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ
Περιλαμβάνει ήπιες μορφές τουρισμού όπως ο Αγροτουρισμός, ο Οικοτουρισμός, ο Πολιτιστικός Τουρισμός κ.τ.λ.
ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ
O αγροτουρισμός είναι μια ειδική μορφή Τουρισμού Υπαίθρου, δηλαδή μια μορφή ήπιου τουρισμού κατά την οποία οι επισκέπτες μένουν σε αγρόκτημα και συμμετέχουν σε αγροτικές εργασίες. Σημείο αναφοράς των διακοπών σε ένα αγρόκτημα-ξενώνα είναι η άμεση επαφή του επισκέπτη με την αγροτική ζωή, τις καλλιέργειες, με την φύση, τη χλωρίδα και την πανίδα, κάτι το ιδιαίτερο για το μεγαλύτερο ποσοστό του σύγχρονου Ευρωπαίου πολίτη, κατοίκου αστικής περιοχής. Πέρα από την υποδοχή και τη φιλοξενία του επισκέπτη σε ένα περιβάλλον λιτό με τοπικό χαρακτήρα και όλες τις απαραίτητες ανέσεις, προβλέπεται και η ενεργή συμμετοχή του τουρίστα σε ένα σύνολο δραστηριοτήτων. Ενδεικτικές από αυτές είναι:
- αγροτικές δραστηριότητες (συμμετοχή στις εργασίες),
- παρατήρηση οικοσυστήματος (πουλιών, πανίδας, χλωρίδας, επισκέψεις υγροβιότοπων, κ.τ.λ.)
- αθλήματα περιπέτειας (πχ ράφτινγκ, πεζοπορία κ.τ.λ.),
- πολιτιστικές περιηγήσεις (πχ επισκέψεις σε μοναστήρια, εκκλησίες, λαογραφία μουσεία, κ.ά., παραδοσιακούς οικισμούς, αρχαιολογικούς χώρους).
- διάφορα μαθήματα (πχ μαθήματα αργαλειού, ελληνικών χορών, γαστρονομίας - ελληνικής κουζίνας, γευσιγνωσία, οινοποιεία, τοπικά προϊόντα, κ.τ.λ.)
Ο αγροτουρισμός ως ήπια μορφή βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης και πολλαπλής δραστηριότητας στον αγροτικό χώρο, εμφανίζει τα τελευταία χρόνια αυξημένη ζήτηση, ιδιαίτερα από τουρίστες υψηλών απαιτήσεων που δεν καλύπτονται από τις συμβατικές μορφές τουρισμού και αναζητούν εναλλακτικές εμπειρίες.
Ο αγροτουρισμός προσφέρει στον επισκέπτη την ευκαιρία να γνωρίσει τις αγροτικές περιοχές, τις αγροτικές ασχολίες, τα τοπικά προϊόντα, την παραδοσιακή κουζίνα και την καθημερινή ζωή των κατοίκων, τα πολιτισμικά στοιχεία και τα αυθεντικά χαρακτηριστικά κάθε περιοχής, με σεβασμό στο περιβάλλον και την παράδοση. Εκτός από την ψυχαγωγία, φέρνει τον επισκέπτη σε επαφή με τη φύση και με τις δραστηριότητες στην ύπαιθρο, στις οποίες μπορεί να συμμετέχει, και να νοιώσει τη χαρά της περιήγησης, της γνώσης και της ανακάλυψης.
Μέσα από τον αγροτουρισμό κινητοποιούνται παράλληλα και οι παραγωγικές, πολιτισμικές και αναπτυξιακές δυνάμεις ενός τόπου, συμβάλλοντας έτσι στην αειφόρο περιβαλλοντική, οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη του αγροτικού χώρου.
ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ
Ο οικοτουρισμός αποτελεί μια μορφή τουρισμού η οποία συνδέεται με διάφορες μορφές τουριστικής δραστηριότητας στη φύση («τουρισμός φύσης» ή «φυσιολατρικός τουρισμός»). Αναπτύσσεται σε οικολογικά αξιόλογες και επί το πλείστον περιοχές θεσμοθετημένης περιβαλλοντικής προστασίας (π.χ. περιοχέςNatura) και εμπεριέχει δραστηριότητες που μπορεί να έχουν επιστημονικό και εκπαιδευτικό χαρακτήρα (πχ. τουρισμός παρατήρησης των οικοσυστημάτων).
Ο οικοτουρισμός συμπληρώνεται από ορισμένες άλλες μορφές τουρισμού όπως ο επιστημονικός τουρισμός, ο περιηγητικός/ πεζοπορικός τουρισμός και ο τουρισμός υπαίθριων δραστηριοτήτων (τουρισμός περιπέτειας) που δεν συμβάλουν εξ ορισμού απαραίτητα στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά περιλαμβάνουν όλες εκείνες τις δραστηριότητες που διοργανώνονται στο φυσικό περιβάλλον και εν μέρει έχουν έντονο το στοιχείο της περιπέτειας.
Σε γενικές γραμμές ο οικοτουρισμός βασίζεται στο φυσικό περιβάλλον, είναι οικονομικά αποτελεσματικός, προωθεί την περιβαλλοντική εκπαίδευση και διαχειρίζεται το φυσικό περιβάλλον με βιώσιμο τρόπο. Συμβάλλει στην ολοκληρωμένη περιβαλλοντική διαχείριση μιας περιοχής παρεμβαίνοντας και διαμορφώνοντας τις τάσεις και τα χαρακτηριστικά των τοπικών φορέων, των επιχειρηματιών και των επισκεπτών.
Η στροφή προς τον οικοτουρισμό και την απασχόληση στην ύπαιθρο δημιουργεί αύξηση των περιουσιακών αξιών γης στην περιφέρεια με την επανακατοίκηση, και στην ουσία αναδιανομή πλούτου προς τους μη προνομιούχους.
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ
Μπορούμε να χαρακτηρίσουμε ένα είδος τουρισμού ως πολιτιστικό όταν η συμμετοχή σε πολιτιστικές και εκπαιδευτικές εμπειρίες ή εμπειρίες που αναφέρονται στην πολιτιστική κληρονομιά αποτελούν ένα σημαντικό παράγοντα του ταξιδιού.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (WTO) θεωρεί πως πολιτιστικός τουρισμός είναι το ταξίδι που γίνεται με κίνητρο βασικά πολιτιστικό – περιλαμβάνοντας εκπαιδευτικές περιηγήσεις, θεατρικές παραστάσεις, φεστιβάλ, προσκυνήματα, επισκέψεις σε αρχαιολογικούς χώρους, μνημεία και μουσεία, καθώς και τη μελέτη του φυσικού περιβάλλοντος, του λαϊκού πολιτισμού και της τέχνης.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι πολιτιστικό τουρισμό έχουμε όταν ο επισκέπτης θέλει να κατανοήσει και να εκτιμήσει τον βασικό χαρακτήρα ενός τόπου και τον πολιτισμό του ως σύνολο, περιλαμβάνοντας:
- την ιστορία και την αρχαιολογία
- τον λαό και τον τρόπο ζωής του
- την πολιτιστική εξέλιξη
- τις τέχνες και την αρχιτεκτονική
- το φαγητό, το κρασί και την τοπική παραγωγή
- την κοινωνική, οικονομική και πολιτική δομή
- τη μορφολογία της περιοχής
- τα διάφορα φεστιβάλ και εκδηλώσεις
Συμπερασματικά, θα λέγαμε ότι η δημιουργικότητα και η επιχειρηματική καινοτομία δεν έχουν όρια. Τόσο η Κοινωνική Οικονομία όσο και οι νέες επιχειρηματικές ιδέες προσφέρονται ως μοναδικά πεδία, όπου νέοι και εναλλακτικά σκεπτόμενοι πολίτες κάνουν θαύματα, δημιουργώντας τις δικές τους επιχειρήσεις και ανταποδίδοντας μέρος από τα οφέλη τους στην κοινωνία. Η ελληνική κοινωνία οφείλει να κατανοήσει πως η οικονομία αυτή, με την κινητοποίηση των πολιτών και των κοινωνικών δικτύων, είναι μια σοβαρή εναλλακτική, έτσι ώστε να δημιουργηθούν οι κατάλληλες δομές υποστήριξης για νέες κοινωνικές επιχειρήσεις και να θεσπιστούν οικονομικές, νομοθετικές και συνταγματικές ρυθμίσεις που θα αναγνωρίζουν την αξία της συλλογικότητας και θα θωρακίζουν την Κοινωνική Οικονομία.
Με τον όρο οικοκοινότητες(ecovillages ή ecomunicipallities) νοούνται οι κοινότητες που παρουσιάζουν λόγω της κοινωνικής, οικονομικής και οικολογικής τους οργάνωσης (μεθόδους κατασκευής, λειτουργίας και των δηλωμένων τους στόχων) κάποια σημαντικά διαφοροποιά χαρακτηριστικά από το μέσο όρο των ανθρώπινων κοινοτήτων σε μία ευρύτερη περιοχή προς την κατεύθυνση της βιωσιμότητας. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα τέτοιων κοινοτήτων που έχουν δομηθεί από την αρχή ή αναδομηθεί σε υπάρχουσα υποδομή και τα οποία διατείνονται ότι λειτουργούν ως ισχυρά εναλλακτικά εργαλεία αειφορικής ανάπτυξης. Οικοκοινότητες υπάρχουν πολλές σε όλα τα σημεία του πλανήτη, αλλά το κίνημα των οικοκοινοτήτων που αναπτύχθηκε κυρίως στη Βόρειο Αμερική και τη Δυτική Ευρώπη, πρόσφατα γνωρίζει μία ραγδαία άνθηση κυρίως ως αντίδραση στις διεθνείς πολιτικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές εξελίξεις [1].
Διάλογος με το διευθυντή της «
Τα τελευταία χρόνια κάτω από συνθήκες συνεχούς εξαθλίωσης της ζωής μας και κατάρρευσής του, όποιου, κοινωνικού κράτους, αντανακλαστικά η ίδια η κοινωνία δημιουργεί κοινωνικές αντιδομές, με σκοπό τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής, την αντίσταση και τη διεκδίκηση.
