Ενεργειακές κοινότητες: Όλα όσα θέλεις να ξέρεις

από Τάκης Γρηγορίου

Σπίτι με δωρεάν ρεύμα

Τι είναι οι ενεργειακές κοινότητες (ΕΚΟΙΝ);

Οι ενεργειακές κοινότητες είναι τοπικοί αστικοί συνεταιρισμοί αποκλειστικού σκοπού, μέσω των οποίων πρωτίστως οι πολίτες (είτε ως φυσικά είτε ως νομικά πρόσωπα) μπορούν να δραστηριοποιηθούν στον ενεργειακό τομέα, αξιοποιώντας τις καθαρές πηγές ενέργειας. Το νέο θεσμικό πλαίσιο διασφαλίζει ευνοϊκούς όρους για τη σύσταση και τη λειτουργία ενεργειακών κοινοτήτων, με στόχο την ενίσχυση όχι μόνο των ατομικών / οικογενειακών εισοδημάτων, αλλά και της τοπικής επιχειρηματικότητας, της αλληλέγγυας οικονομίας και την προώθηση της ενεργειακής δημοκρατίας.

Τι εννοούμε με τον όρο ενεργειακή δημοκρατία;

Την ενεργό συμμετοχή των πολιτών, της τοπικής αυτοδιοίκησης και των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων στην παραγωγή ενέργειας, η οποία ουσιαστικά παύει να αφορά λίγους μεγάλους ‘παίκτες’. Είτε για λόγους προστασίας του περιβάλλοντος και αντιμετώπισης των κλιματικών αλλαγών είτε επειδή οι ΑΠΕ είναι οικονομικά πιο συμφέρουσες, η ενεργειακή μετάβαση σε μία οικονομία χωρίς ορυκτά καύσιμα έχει ξεκινήσει και είναι μη αναστρέψιμη. Η ενεργειακή δημοκρατία διασφαλίζει ότι η ενεργειακή μετάβαση θα γίνει με όρους κοινωνικής δικαιοσύνης και με την κοινωνία σε ενεργό και όχι παθητικό ρόλο.

Γιατί είναι τόσο σημαντική η ενεργειακή δημοκρατία;

Κυρίως για τρεις λόγους. Πρώτον, το κόστος παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ μειώνεται συνεχώς και ήδη είναι ευθέως ανταγωνιστικό με τα (επιδοτούμενα) ορυκτά καύσιμα. Η δυνατότητα παραγωγής της δικής μας ενέργειας για ιδιοκατανάλωση ή ακόμα και πώληση προς το δίκτυο αποτελεί δικαίωμά μας ως πολίτες, ένα δικαίωμα που πλέον θεσμοθετείται και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Δεύτερον, η παραγωγή ενέργειας από μεγάλες μονάδες ορυκτών καυσίμων (λιγνίτη, πετρέλαιο, φυσικό αέριο) ή πυρηνικών που σήμερα ελέγχονται από μεγάλες εταιρίες είναι εξαιρετικά επιβλαβείς για το κλίμα, το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία. Οι εταιρίες αυτές θα επιδιώξουν να κρατήσουν τον έλεγχο του ενεργειακού τομέα, συνεπώς και τη λειτουργία των μονάδων αυτών, όσο περισσότερο μπορούν. Ο εκδημοκρατισμός του τομέας ενέργειας διασφαλίζει ότι η αντικατάσταση των βρώμικων πηγών ενέργειας από καθαρές θα γίνει με τον πιο γρήγορο και κοινωνικά δίκαιο τρόπο.

Τρίτον, πολλές ενεργειακές δραστηριότητες με τεράστιο περιβαλλοντικό και αναπτυξιακό όφελος (π.χ. βιομάζα, βιοαερίο) παραμένουν στο περιθώριο λόγω έλλειψης ενδιαφέροντος ή γραφειοκρατικών εμποδίων. Με το θεσμικό πλαίσιο για τις ενεργειακές κοινότητες διευκολύνεται η ανάπτυξή τους.

Η ενεργειακή δημοκρατία στην πράξη: Στη Γερμανία, το 42% της εγκατεστημένης ισχύος ΑΠΕ ανήκει σε νοικοκυριά και αγρότες, ενώ μόνο το 5,4% ανήκει στις 4 μεγάλες ενεργειακές επιχειρήσεις της χώρας. Πηγή REA © REA

Ποιοι μπορούν να συμμετάσχουν σε μία ενεργειακή κοινότητα;

Όλα τα φυσικά και νομικά πρόσωπα, συμπεριλαμβανομένων και των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ). Υπάρχουν ωστόσο σαφείς περιορισμοί προκειμένου να διασφαλιστεί η εντοπιότητα, αλλά και η δημοκρατικότητα των διαδικασιών: τουλάχιστον το 51% των μελών θα πρέπει να σχετίζεται άμεσα με την Περιφέρεια στην οποία έχει έδρα η ΕΚΟΙΝ (να είναι δημότης ή ιδιοκτήτης ακινήτου), ο ελάχιστος αριθμός μελών είναι 5, αφού κανένα μέλος δεν μπορεί να έχει περισσότερο από το 20% των συνεταιριστικών μερίδων (ισχύουν εξαιρέσεις για ΟΤΑ και νησιωτικούς ΟΤΑ), ενώ ανεξαρτήτως ποσοστού, όλοι συμμετέχουν στη γενική συνέλευση με μία μόνο ψήφο.

Τι θα μπορεί να κάνει μία ενεργειακή κοινότητα;

Στο άρθρο 4 του νόμου περιγράφονται λεπτομερώς οι σκοποί και οι δραστηριότητες των ενεργειακών κοινοτήτων, οι οποίες μπορούν να έχουν κερδοσκοπικό ή μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα. Μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα περιλαμβάνουν:

• Λειτουργία φωτοβολταϊκού συστήματος σε κτίριο ή πάρκο για εικονική αυτοπαραγωγή των μελών της κοινότητας (π.χ. νοικοκυριά σε πολυκατοικίες, μικρές επιχειρήσεις κ.α.)
• Λειτουργία φωτοβολταϊκού πάρκου από ΟΤΑ ή πάροχο ενέργειας για ηλιακή κοινωνική πολιτική
• Λειτουργία αιολικού πάρκου από τα μέλη της κοινότητας ή/και από ΟΤΑ για εικονική αυτοπαραγωγή ή πώληση ηλεκτρικής ενέργειας στο δίκτυο
• Λειτουργία σταθμού βιομάζας ή βιοαερίου για παραγωγή ενέργειας από αγροτική κοινότητα και διαχείριση της εφοδιαστικής αλυσίδας
• Λειτουργία θερμοκηπίου με μονάδα συμπαραγωγής ενέργειας
• Λειτουργία εγκατάστασης ΑΠΕ με σύστημα αποθήκευσης ενέργειας
• Λειτουργία μονάδας αφαλάτωσης με ΑΠΕ

Μένω σε πολυκατοικία. Πώς μπορώ να ωφεληθώ εγώ από την εικονική αυτοπαραγωγή;

Μία από τις σημαντικότερες διατάξεις του νέου νόμου είναι η δυνατότητα εικονικής αυτοπαραγωγής (εικονικός συμψηφισμός ή virtual net-metering) από νοικοκυριά και μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις. Η εικονική αυτοπαραγωγή μας επιτρέπει να παράγουμε τη δική μας καθαρή ενέργεια για ιδιοκατανάλωση από σύστημα ΑΠΕ, ακόμα κι αν δεν έχουμε τον απαραίτητο χώρο για την εγκατάσταση του συστήματος σπίτι μας. Πολύ απλά, το σύστημα ΑΠΕ μπορεί να βρίσκεται μακριά από το σημείο κατανάλωσης (π.χ. σε άλλο κτίριο, σε οικόπεδο κ.α.). Η ενέργεια που θα παράγει το σύστημα θα συμψηφίζεται με τον δικό μας λογαριασμό ηλεκτρικού ρεύματος, όπως θα γινόταν δηλαδή αν είχαμε εγκατεστημένο το σύστημα στην ταράτσα του σπιτιού μας (βλέπε απλή αυτοπαραγωγή με συμψηφισμό). Το ηλιακό σύστημα μπορεί να τοποθετηθεί σε οποιοδήποτε σημείο του δικτύου εντός της Περιφέρειας, ή, στην περίπτωση της Αττικής, σε όμορη Περιφέρεια.

Δώσε μου ένα παράδειγμα ενεργειακής κοινότητας με εικονική αυτοπαραγωγή

Οι ιδιοκτήτες ή ενοικιαστές των διαμερισμάτων μίας πολυκατοικίας δημιουργούν μία ενεργειακή κοινότητα με σκοπό την εγκατάσταση και λειτουργία φωτοβολταϊκού συστήματος σε ακίνητο ή σε οικόπεδο, που βρίσκεται σε άλλη περιοχή εντός της Περιφέρειας, με την εφαρμογή εικονικού συμψηφισμού. Η παραγόμενη ενέργεια του φ/β συστήματος θα συμψηφίζεται με τις καταναλώσεις των ιδιοκτητών και θα αφαιρείται από τους λογαριασμούς ηλεκτρικής ενέργειάς τους. Υποθέτοντας ότι οι συνολικές ετήσιες ανάγκες των ιδιοκτητών ανέρχονται σε περίπου 75.000 κιλοβατώρες, προκύπτουν τα εξής:

• Ενδεικτική ισχύς απαιτούμενου φ/β συστήματος: 50 kW
• Ενδεικτικός προϋπολογισμός: 55.000 €
• Ενδεικτική συνολική ετήσια εξοικονόμηση από τους λογαριασμούς των καταναλωτών: 7.000 €
• Εκτιμώμενος χρόνος απόσβεσης της επένδυσης: 8 χρόνια

Γιατί είναι σημαντική η εικονική αυτοπαραγωγή;

Καταρχάς με την εικονική αυτοπαραγωγή εξαλείφεται ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια για την αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας από νοικοκυριά, δήμους και επιχειρήσεις, δηλαδή η έλλειψη χώρου για την εγκατάσταση ενός φωτοβολταϊκού. Πλέον όλοι μπορούμε να έχουμε πρόσβαση στον ήλιο. Κάποιοι δήμοι, όπως η Θεσσαλονίκη και η Λάρισα, ήδη έχουν σχέδια για την εκμετάλλευση των οροφών σχολείων (τα οποία έχουν συγκριτικά μικρή και εποχική κατανάλωση σε σχέση με τη διαθέσιμη οροφή τους) με τοποθέτηση φωτοβολταϊκών για εικονική αυτοπαραγωγή. Η παραγόμενη ενέργεια θα συμψηφίζεται με καταναλώσεις άλλων δημοτικών κτιρίων ή με μετρητές ευάλωτων νοικοκυριών στο πλαίσιο της ηλιακής κοινωνικής πολιτικής των δήμων.

Πώς μπορεί η ηλιακή κοινωνική πολιτική να καταπολεμήσει την ενεργειακή φτώχεια στην Ελλάδα;

Η αξιοποίηση του ήλιου μπορεί να μας βοηθήσει να εξαλείψουμε την ενεργειακή φτώχεια, η οποία τα τελευταία χρόνια μαστίζει την ελληνική κοινωνία. Σήμερα επιδοτούμε την κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύματος των ευάλωτων νοικοκυριών μέσω του Κοινωνικού Οικιακού Τιμολογίου. Ωστόσο το μέτρο αυτό είναι εντελώς αναποτελεσματικό: αφενός δεν βοηθάει τα νοικοκυριά να βγουν οριστικά από το καθεστώς στήριξης (τα νοικοκυριά θα χρειάζονται βοήθεια κάθε χρόνο), αφετέρου δεν συνεισφέρει στον εκδημοκρατισμό του ενεργειακού τομέα (ουσιαστικά τα χρήματα αυτά καταλήγουν να επιδοτούν το σημερινό σύστημα παραγωγής ενέργειας).

Αντίθετα, μπορούμε να βοηθήσουμε τα ευάλωτα νοικοκυριά να γίνουν τα ίδια μικροπαραγωγοί της δικής τους ενέργειας που χρειάζονται. Πώς; Χαρίζοντάς τους – στο πλαίσιο κοινωνικής πολιτικής – φωτοβολταϊκά πάνελ, τα οποία μπορούν να εγκατασταθούν είτε σπίτι τους είτε – εφόσον δεν έχουν χώρο – σε φωτοβολταϊκό πάρκο της κοινότητας, η παραγόμενη ενέργεια του οποίου θα πιστώνεται μέσω εικονικού συμψηφισμού στους λογαριασμούς τους. Τα νοικοκυριά αυτά πλέον δεν χρειάζονται άλλη βοήθεια όσο αφορά το ηλεκτρικό ρεύμα. Τι καλύτερο από το να αντιμετωπίσουμε την ενεργειακή φτώχεια αποτελεσματικά και να προωθήσουμε την ενεργειακή δημοκρατία, απλώς αξιοποιώντας τις ανεξάντλητες καθαρές πηγές ενέργειας της χώρας μας; Σε συνδυασμό με επενδύσεις στην εξοικονόμηση ενέργειας στα ευάλωτα νοικοκυριά – αντί επιδοτήσεων κατανάλωσης, όπως είναι το επίδομα θέρμανσης – μπορούμε ακόμα και να εξαλείψουμε την ενεργειακή φτώχεια στη χώρα μας. Η Greenpeace έχει ήδη καταθέσει συγκεκριμένη πρόταση.

Πώς θα μοιάζει στην πράξη μία κοινωνική πολιτική για την ενεργειακή φτώχεια η οποία αξιοποιεί τον ήλιο;

Η Greenpeace έχει ήδη δοκιμάσει την ηλιακή κοινωνική πολιτική πιλοτικά σε οικογένειες στην Ρόδο, χαρίζοντάς τους – με χρήματα των υποστηρικτών της – μικρά φωτοβολταϊκά συστήματα. Στην παρακάτω φωτογραφία δείτε τον πραγματικό λογαριασμό ηλεκτρικού ρεύματος μίας από τις οικογένειες στην Ρόδο. Σε μεγαλύτερη κλίμακα, παρόμοια προγράμματα σήμερα εφαρμόζονται σε κάποιες προοδευτικές πολιτείες των ΗΠΑ, όπως μπορείς να δεις εδώ. Η Ελλάδα θα μπορούσε να γίνει η πρώτη χώρα στην Ευρώπη που εφαρμόζει την ηλιακή κοινωνική πολιτική. Αξιοποιώντας τον μεγαλύτερό της φυσικό πόρο, τον ήλιο.