Αυτοοργάνωση της κοινωνίας πολιτών και συνέδριο για την κοινωνική οικονομία

Το ανοικτό συνέδριο για την κοινωνική οικονομία βασίζεται πρώτα από όλα στην αυτοοργάνωση της κοινωνίας πολιτών. Θα ήταν αφέλεια να πιστέψουμε ότι θα μπορούσε να αναπτυχθούν οι θεσμοί της κοινωνικής οικονομίας στην Ελλάδα χωρίς την ενεργοποίηση των κοινωνικών συλλογικοτήτων.

Όσες φορές επιχειρήθηκε κάτι τέτοιο κατέληξε σε αναπαραγωγή συγκεντρωτικών μορφών εξουσίας.

Εκείνο που δεν έχει αναδειχθεί στη συνείδηση της ελληνικής κοινωνίας, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια της κρίσης είναι η υφιστάμενη αυτοοοργάνωση της κοινωνίας σε πρωτοβάθμιες συλλογικότητες αλληλεγγύης και αντιμετώπισης της ανθρωπιστικής κρίσης που έρχονται να συμπληρώσουν άλλες παραδοσιακές συλλογικότητες πολιτιστικών και ανθρωπιστικών συλλόγων που λειτουργούν εδώ και πολλά χρόνια. Χιλιάδες πολιτιστικοί και εξωραϊστικοί σύλλογοι των χωριών και των αστικών συνοικιών αποτελούν μια πρωτοβάθμια αυτοοργάνωση της κοινωνίας με υψηλή συνειδητότητα κοινωνικής ευθύνης και ανιδιοτελούς προσφοράς. Το πρόβλημα και το θεσμικό έλλειμμα της Ελλάδας είναι ότι αυτές οι συλλογικότητες δεν έχουν κατορθώσει ως τώρα να συγκροτηθούν σε δευτεροβάθμιο επίπεδο με εξαίρεση ίσως τις εθνικοτοπικές οργανώσεις. Η σημαντικότερη ίσως αιτία είναι ότι τα τελευταία 30 χρόνια από τότε που άρχισαν οι κοινοτικές χρηματοδοτήσεις, οι πελατειακές σχέσεις εισχώρησαν και σε αυτό το πεδίο. Αντί να ενισχυθεί η δικτύωση και η συνεργασία της οργανωμένης κοινωνίας πολιτών σε ένα ισχυρό κοινωνικό υποκείμενο, το κομματικό πελατειακό σύστημα βρήκε πολλούς τρόπους να διαφθείρει και να υπονομεύσει τον εθελοντισμό. Αντί λοιπόν να ενισχύονται θεσμικά και με διαφάνεια οι αυθεντικές εθελοντικές αυτές οργανώσεις, δημιουργήθηκαν ΜΚΟ των 3 ατόμων με προνομιακές σχέσεις με τα κέντρα αποφάσεων και διανομής πόρων. Συνέπεια ήταν ο κατακερματισμός και η δυσφήμηση του χώρου αδιακρίτως.

Κάθε προσπάθεια αυτοοργάνωσης από τα κάτω έβρισκε ισχυρή αντίσταση από οργανωμένες ελίτ που έβλεπαν την αυτοοργάνωση της κοινωνίας πολιτών ως απειλή για τα προνόμιά τους. Από την άλλη πλευρά δεν μπόρεσε να αναπτυχθεί μια θεωρία - φιλοσοφικό υπόβαθρο στη χώρα μας,  για να στηρίξει την κοινωνική αυτοοργάνωση. Η θεωρία για το πρόσταγμα της αυτονομίας και της αυτοδιαχείρισης του μεγάλου Έλληνα στοχαστή Κ. Καστοριάδη θα μπορούσε να είναι μια αφετηρία στοχασμού σε μια κοινωνία που έζησε την άνοδο της ασημαντότητας και του ανορθολογισμού και τώρα πληρώνει πολύ ακριβό τίμημα. Το τίμημα της αποσάρθρωσης των κοινοτικών αξιών, η ιδιοτέλεια διεκδικήσεων πολλών ομάδων συμφερόντων, το τίμημα του συντεχνιασμού. Είναι δεδομένο ότι οι συντεχνίες και τα κλειστά συστήματα δεν θέλουν οριζόντια οργάνωση της κοινωνίας, θέλουν ιεραρχικές δομές για να διαιωνίζεται η ανισότητα.

Αυτοοργάνωση λοιπόν δεν θα μπορούσε να έλθει από τα πάνω, από τα κέντρα εξουσίας, συνδέεται με το πρόταγμα της συμμετοχικής δημοκρατίας. Η πρόκληση σήμερα είναι να σκεφτούμε και να επινοήσουμε το  πως θα συνδεθεί το πρόταγμα της αυτοδιαχείρισης  με τη συμμετοχική δημοκρατία και την απαραίτητη ενεργοποίηση της κοινωνίας στην συλλογική παραγωγική διαδικασία. Έχουμε βεβαίως τα θεωρητικά εργαλεία για το πώς μπορεί να συμμετέχει ο πολίτης στη δημοκρατία ως πολιτική διαδικασία, αλλά δεν έχουμε τη σύζευξη αυτής της διαδικασίας με το παραγωγικό σύστημα της οικονομίας.

Οι οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών χρειάζονται σήμερα μια ενοποιητική θεωρία και μια θεσμική – οργανωτική καινοτομία που θα τις καταστήσει ικανές να παίξουν τον ιστορικό τους ρόλο ως συλλογικό υποκείμενο. Να αυτοπροσδιοριστούν δηλαδή στον τρόπο που θα συνεργάζονται και θα παράγουν αξιοποιώντας όλο το ανθρώπινο - κοινωνικό κεφάλαιο που διαθέτουν.

Το συνέδριο της κοινωνικής οικονομίας που προωθείται από τα κάτω, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, μπορεί να αναδειχθεί σε μια μεγάλη ευκαιρία που θα συμβάλλει στον μετασχηματισμό της πρωτοβάθμιας αλλά κατακερματισμένης κοινωνικής δημιουργίας σε ενιαία δύναμη ανάτασης της κοινωνίας. Αυτή την αλλαγή δεν μπορεί να την φέρει καμιά άλλη κοινωνική δυναμική.

Η κοινωνική οικονομία άλλωστε ως  προϊόν αυτής της συλλογικής δημιουργίας διασώζει σήμερα  πολλές χώρες από τις συνέπειες της ανεργίας και της φτώχειας. Αυτό είναι το συγκριτικό πολιτικό πλεονέκτημα που θα πρέπει να κατακτηθεί και στη χώρα μας.