Το Περιεχόμενο του Τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας

Με αφορμή το Συνέδριο, παρατίθενται κάποιες σκέψεις για προβληματισμό σχετικά με το εύρος και το περιεχόμενο του τομέα της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας .

1.     Εννοιολογικοί προσδιορισμοί της Κοινωνικής Οικονομίας . 

 (Ντούλια Θ. «Κοινωνική Οικονομία και Κοινωνική Επιχειρηματικότητα», (2015),Οσελότος, Αθήνα σσ 29-30)

Στη σχετική βιβλιογραφία δεν υπάρχει ένας, ευρέως αποδεκτός, ορισμός της Κοινωνικής οικονομίας. Κατ’ αρχήν ο όρος «Κοινωνική οικονομία» αυτομάτως προσδίδει στον τομέα αυτό χαρακτηριστικά τόσο κοινωνικά, όσο και οικονομικά. Πράγματι, σύμφωνα με τον Μωϋσίδη Α. «το ζήτημα της Κοινωνικής Οικονομίας είναι πολύ ασαφές και διαφιλονικούμενο ως προς την εννοιολογική, επιστημολογική, ιδεολογική, εφαρμοστική και πολιτική πτυχή του».

Η κοινωνική οικονομία ορίζεται, συνήθως, είτε με βάση το νομικό καθεστώς των οργανώσεων με τις οποίες συνδέονται οι δραστηριότητες του τομέα, είτε με βάση τις κοινές αρχές που διέπουν τη λειτουργία των διαφόρων οργανισμών που δραστηριοποιούνται σε αυτόν.

Παραδοσιακά ο επονομαζόμενος «Τομέας της Κοινωνικής Οικονομίας» ή «Τρίτος Τομέας της Οικονομίας» ή «Μη Κερδοσκοπικός Τομέας» ή «Συλλογική Οικονομία» ή «Αλληλέγγυα Οικονομία», όπως και η «Κοινωνία των Πολιτών», αποτελούν τον τρίτο πόλο, ο οποίος τοποθετείται στον ενδιάμεσο χώρο μεταξύ Κράτους (Δημόσιος Τομέας - πρώτος  τομέας) και Αγοράς (Ιδιωτικός τομέας – δεύτερος Τομέας) και περιλαμβάνει τόσο τον μη κερδοσκοπικό τομέα όσο και την οργανωμένη και θεσμοθετημένη κοινωνική οικονομία.

Οι έννοιες αυτές και κατ’ επέκταση οι δραστηριότητες που αναπτύσσονται στο πλαίσιό τους κατ’ άλλους διασταυρώνονται, αλλά δεν ταυτίζονται, ενώ για άλλους επιστήμονες οι τομείς αυτοί ταυτίζονται, αφού έχουν κοινά χαρακτηριστικά (τη συλλογικότητα, τη μη διανομή κερδών, την αυτοδιαχείριση, το κοινωνικό όφελος, Κ.)

Το περιεχόμενο του τομέα της κοινωνικής οικονομίας

 (Απόσπασμα από το βιβλίο της Ντούλια Θ.  «Κοινωνική Οικονομία και Κοινωνική Επιχειρηματικότητα», Οσελότος, 2015, σσ 33,34)  

Η Κοινωνική Οικονομία περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων, πρωτοβουλιών και μορφωμάτων (τόσο θεσμικών όσο και άτυπων). Τα μορφώματα αυτά είναι συλλογικές οντότητες με στόχους κοινωνικούς, οικονομικούς, πολιτιστικούς, προνοιακούς, ενταξιακούς στην αγορά εργασίας, περιβαλλοντικούς, κ.α. Αποτελούν σχήματα τα οποία διαφοροποιούνται τόσο από τους κρατικούς Φορείς όσο και από τις επιχειρήσεις του Ιδιωτικού τομέα (Αγοράς), οι οποίες κινούνται σχεδόν αποκλειστικά με γνώμονα το κέρδος και δεν χαρακτηρίζονται, παρά σπάνια, από τον συλλογικό και κοινωνικό  χαρακτήρα τους.

Στις περισσότερες βιομηχανικά ανεπτυγμένες χώρες, οι δραστηριότητες κοινωνικής οικονομίας (επιχειρήσεις και οργανισμοί) μπορούν να ομαδοποιηθούν σε μεγάλες κατηγορίες, ανάλογα:

-          Είτε με το νομικό - θεσμικό καθεστώς (θεσμική – προσέγγιση)

-          Είτε με τις κοινές αρχές που υπηρετούν (κανονιστική προσέγγιση)

Η ομαδοποίηση βάσει του Νομικού καθεστώτος (Θεσμοθετημένος Τομέας) περιλαμβάνει:

α) Συνεταιρισμούς

β) Εταιρείες ή κοινωνίες αλληλοβοήθειας

γ) Σωματεία, ενώσεις, μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς

δ) Ιδρύματα, φιλανθρωπικές, εθελοντικές και μη κερδοσκοπικές οργανώσεις

ε) Ταμεία αλληλασφάλισης και αλληλοβοήθειας ( mutuelles)

στ) Μη κερδοσκοπικές παραγωγικές επιχειρήσεις

ζ) Κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις

η) Κοινωνικούς Συνεταιρισμούς Περιορισμένης Ευθύνης (Κοι.σ.Πε)

θ) Αναπτυξιακές Συμπράξεις στο πλαίσιο της κ.π. EQUAL και οργανισμούς προώθησης της απασχόλησης (ιδιαίτερα στην Ιταλία, Γαλλία, Βρετανία και Ελλάδα).

Η ομαδοποίηση βάσει του σκοπού που υπηρετούν και των αρχών από τις οποίες διέπονται περιλαμβάνει:

α) Τοπικές παραγωγικές δραστηριότητες

β) Ενώσεις εθελοντικής εργασίας

γ) Οργανώσεις γειτονιάς / υπηρεσίες εγγύτητας (proximity services)

δ) Κοινωνικές πρωτοβουλίες για την υγεία, την παιδεία, την κατοικία και οργανώσεις ενίσχυσης του τρίτου κόσμου

ε) Εναλλακτικές - «ηθικές» - τράπεζες

στ) Μ.Κ.Ο (παροχής ποικίλων υπηρεσιών)

ζ) Αλληλέγγυα σχήματα – δίκτυα (π.χ εναλλακτικά νομίσματα, εναλλακτικά παζάρια, δίκτυα παραγωγών πώλησης προϊόντων στους καταναλωτές χωρίς μεσάζοντες, ηθικό εμπόριο, κ.ά.), που αναπτύσσονται σε όλο τον κόσμο και την τελευταία δεκαετία και στην Ελλάδα και τα οποία εμπεριέχουν κυρίως εθελοντικές δραστηριότητες και πρωτοβουλίες.

Ορισμένες από αυτές τις οργανώσεις έχουν βαθιές ιστορικές ρίζες, άλλες είναι πιο πρόσφατες.

Η προσέγγιση αυτή δίνει έμφαση στα χαρακτηριστικά και στις κοινές αρχές που διέπουν τους οργανισμούς κοινωνικής οικονομίας, όπως: την αλληλεγγύη, τη συλλογικότητα, τον εθελοντισμό, το συλλογικό όφελος, τη διαχειριστική αυτονομία και τις δημοκρατικές διαδικασίες.(βλ. αναλυτικά ενότητα 2, υποενότητα 2.2.).

Όσον αφορά την Ελλάδα, μετά τη σχετική Νομοθεσία (9/2011), αποσαφηνίστηκε  το περιεχόμενο της Κοινωνικής Οικονομίας. Σύμφωνα με το Νόμο Ν. 4019/11 «Η κοινωνική οικονομία περιλαμβάνει οικονομικές δραστηριότητες που αναλαμβάνονται από επιχειρήσεις και οργανισμούς, κυρίως συνεταιρισμούς, κοινωνίες αλληλοβοήθειας και σωματεία (ενώσεις), η ίδρυση και η λειτουργία των οποίων διέπεται από τις ακόλουθες αρχές:

·       σκοπό έχουν κυρίως την παροχή υπηρεσιών προς τα μέλη τους ή την κοινωνία, παρά την επιδίωξη κέρδους,

·       έχουν ανεξάρτητη διοίκηση,

·       εφαρμόζουν δημοκρατική διαδικασία λήψης αποφάσεων,

·       αποδίδουν προτεραιότητα στα άτομα και στην εργασία έναντι του κεφαλαίου κατά τη διανομή του εισοδήματος»

Ντούλια Θεοδώρα 

Οικονομολόγος και εμπειρογνώμων Κοινωνικής Οικονομίας, Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας, Μικροπιστώσεων και Δια Βίου Μάθησης.)